بازگشت به خانه  |   فهرست موضوعی مقالات و نام نويسندگان

پيوند به فهرست مطلب کتاب

فصل دوازده ـ توسعه و تله های آن

قسمت دوم ـ مذهب، کار، بهداشت

نوشتۀ «آندرو مانگو»

ترجمهء اختصاصی برای سکولاريسم نو

برخلاف اروپای غربی، که شرکت کنندگان در مراسم مذهبی کليساها از ميان طبقهء متوسط تحصيل کرده می آيند، در ترکيه رعايت آداب اسلامی، و همچنين حمايت از احزاب مذهبی، با بالارفتن سطح تحصيلات کاهش می يابد. در اين مورد البته دلايل ديگری هم وجود دارد. کسانی که در مناطق شهری به دنيا آمده و بزرگ می شوند از مناطق روستايي کمتر مذهبی به شمار می روند. در داخل شهرها نيز محله های ثروتمند کمتر از محله های فقير نشين به مذهب تمايل دارند (برخلاف، مثلاً، پاريس که کارگران ساکن مناطق موسوم به «کمربند سرخ» فرصتی برای پرداختن به مذهب پيدا نمی کنند). همچنين، غرب ترکیه کمتر از شرق آن مذهبی است. البته مهاجرت های دائم روستائيان به شهرها اين گونه تمايزات جغرافيايي را در هم ريخته است و اکنون ديگر شرق ترکيه با عنوان منطقه ای کردنشين شناخته نمی شود. حال آن که مناطق حاشيه ای فقيرنشين استانبول، آنکارا، و ساير شهرها، مناطقی محسوب می شوند که مهاجران فقير مذهبی در آن ها ساکن اند. «يرهان هاموک»، در رمان خود به نام «برف»، يک شخص لامذهب ساکن شهر بزرگ را با يک روستايي فقير مذهبی کنار هم قرار داده و اين پرسش را دهان شخص فقير می گذارد که: «پس ديگر اميدی نيست؟ و ديگر خدايي که بدبختی های ما را در آن دنيا جبران کند وجود ندارد؟»

البته توده های مردم ترکیه تا بدين حد دچار نوميدی نيستند چرا که باور دارند می توانند زندگی خود را بهتر کنند و، در نتيجه، به بهبود زندگی شان در همين دنيا اميد دارند. در آغاز قرن جديد، چهار ميليون از سيزده ميليون خانهء کشور نوساخت بوده اند. نحوهء زندگی در آپارتمان های سيمانی چند طبقهء ساخته شده در محله های فقیرنشين، که به صورت دم افزونی بیشتر جمعيت کشور را به خود جلب می کنند، صحنه هايي در بيرون شهرهايي همچون «ميلان» را به ياد می آورند که در فيلم های ايتاليايي واقع گرا و اجتماعی نيم قرن پيش نشان داده می شدند. سطح دستمزدها پايين است. کار چندان آسان به دست نمی آيد. جوان ها اغلب دچار دردسر می شوند. بچه ها اغلب به جای مدرسه رفتن مجبور به کار هستند. مادرها، مادربزرگ ها و عمه  ها و خاله ها از طریق کارهای متفرقه ای مثل خدمت در خانه های ثروتمندان می کوشند تا شکم اعضای خانواده شان را سیر نگاهدارند. در فيلم های ايتاليايي ساکنان جوان و خشمگين اين محله ها اغلب معنای زندگی خود را از طريق عضويت در حزب کمونيست کسب می کردند، درترکيه نيز احزاب اسلامی چنين نقشی را بازی می کنند و سازمان های داوطلبانهء طبقهء متوسط نيز در همين راستا می کوشند. حال آن که گروه های زيرزمينی مارکسيستی و اسلامی بيشتر جذب کنندهء جوانان نيمه تحصيل کرده ای هستند که قهرمان رمان «زندگی جديد»، اثر اورهان هاموک، نماد آن هاست؛ جوانانی که با خواندن يک کتاب مسير زندگی شان عوض می شود و معمولاً از دار و دسته اسلامی و مارکسيستی سر درمی آورند. در مناطق کردنشين، که بنيادگراترين عناصر خشونت طلب، از آن می آيند، واحدهای تروريستی در کتابفروشی هايي سازمان می يابند که فروشندهء کتاب های مذهبی هستند. اما اکثر ساکنان محله های فقيرنشين شهرها به ياد دارند که زندگی در دهکده هاشان سخت تر از وضع کنونی شان بوده است و، در نتيجه، می کوشند تا برای بهبود وضع موجود خود تلاش کنند. خويشاوندی و هم محله بودن دارای معنا و کارکردی اجتماعی است، و مذهب و ميهن دوستی نيز در هم ادغام شده و يک چهارچوب مراجعهء اخلاقی را فراهم می آورند.

اگر بتوانيم مطالعات اجتماعی مختلفی را که وجود دارد معتبر بدانيم بايد بپذيريم که ترک ها در مجموع مردم قابل اعتمادی نيستند. چرا که زندگی سخت از آدم ها شخصيت هایی سخت بوجود می آورد. با اين همه، اکثريت مردم احساس نمی کنند که در زندان به سر می برند يا اگر چنين احساس می کنند در برابر خود راه های فراری نيز می بينند. مثلاً، تحصيل کردن يکی از اين راه هاست. يا رفت و برگشت به دهکده هايي که از آن می آيند. همچنين فرصت های کاری مختلفی چه در کشور و چه در خارج وجود دارد.

ترک ها دوست دارند که خود را از لحاظ بدنی مردمی مقاوم و قوی بدانند و در اين مورد اصطلاح رايج آن است که «فلانی مثل يک ترک قوی است». هنگامی که نه دهه پيش جمهوری ترکيه تاسيس شد دولت جديد برنامه ی گسترده ای را برای مبارزه با بيماری های واگير، مثل سل، مالاريا، تراخم، و بيماری های مقاربتی به اجرا گذاشت؛ بيماري هايي که ميزان مرگ و مير مردم را به شدت بالا برده بودند. بر اساس اين برنامه ها تعدادی آسايشگاه ساخته شد، آب های راکد سم پاشی شدند و صدور ورقهء بهداشتی مبنی بر نداشتن بيماری مقاربتی به هنگام ازدواج اجباری شد. اين امر آخر که از قوانين فرانسه اقتباس شده بود همچنان تا به امروز به شدت اعمال می شود و اغلب خارجی هايي که قصد ازدواج در ترکيه را دارند از اين موضوع حيرت می کنند.

هدف از اين برنامه ازدياد جمعيت سالم کشوری بود که به خاطر جنگ های طولانی ويران شده بود. به اين ترتيب، به تدريج، جمعيت ترکيه رو به رشد گذاشت و وضعيت بهداشت در شهرها بهبود يافت. اما پس از جنگ دوم جهانی دولت با چنان رشد جمعيت بالايي روبرو شد که مجبور گرديد تعدادی بنياد دولتی و خصوصی برای کنترل مواليد به وجود آورد که اين عمل اگرچه با اعتراض سنت گرايان روبرو شد اما نهادهای مذهبی آن را تاييد کردند. در حال حاضر، بر اساس آمارهای رسمی، تقريبا نود و نه در صد زنان ترکيه از روش های جلوگيری از حاملگی مطلع اند و حدود دو سوم آن ها از اين روش ها کاملاً استفاده می کنند. در آخرين آمارگيری، ميانگين تعداد بچهء مطلوب زنان ترکيه به ميزان دو و نيم رسيد.

البته مشکل بدهی های عمومی موجب می شود که دولت نتواند به اندازهء کافی در زمينهء مراقبت های بهداشتی سرمايه گذاری کند. در سال 2002 هزينه های بهداشتی تنها نه در صد از بودجه کشور را تشکيل می داد. اما، در عين حال، لازم است که در اين مورد به اقلامی که از جانب شرکت های بيمه، شوراهای محلی و نيز کسانی که توانايي خريداری بيمه را دارند هزينه می شوند نيز توجه شود. دولت حزب «عدالت و توسعه»، که از سال 2002 به قدرت رسيده است، طرحی را برای غيرمتمرکز کردن خدمات بهداشتی و ادغام سه سازمان موجود، که امور بهداشتی کارمندان دولتی، ديگر کارمندان، و نيز صاحبان مشاغل شخصی را اداره می کردند، به اجرا گذاشت. بيمارستان های دولتی بخشی از هزينه های معالجه را از بيماران دريافت می کنند، مگر آن که بيماران دارای کارت سبزرنگی باشند که مخارج بهداشتی را به عهده دولت می گذارد. در 1999 تعداد بيمارستان های ترکيه به 1200 رسيده بود که يک چهارم آن به بخش خصوصی تعلق داشت. اين بيمارستان ها مجموعاً 150 هزار تخت داشتند که به جمعيتی حدود هفتاد ميليون خدمات بهداشتی می داد.

برخی از بیمارستان های خصوصی ترکیه در سطح بين المللی شهرت دارند و هزينهء پايين و کيفيت بالای خدمات شان موجب شده که بيماران خارجی را نيز به خود جلب کنند. اما ثروتمندان ترکيه اغلب برای امور بهداشتی خود به خارج سفر می کنند. آنها قبل از جنگ دوم جهانی به وين و سوئيس می رفتند، سپس لندن محل تردد آن ها شد، و اکنون ايالات متحده آمريکا آن ها را به خود جذب می کند. در استانبول هم ثروتمندان به نهادهای خارجی، همچون بيمارستان بين المللی استانبول و بيمارستان های آمريکايي، فرانسوی، و ايتاليايي، توجه دارند. اگرچه اين بيمارستان ها هم از پزشکان ترک استفاده می کنند اما اعتقاد بر این است که از سازماندهی بهتری برخوردارند، و به اندازه ی بيمارستان های دولتی پر ازدحام نيستند، حال آن که بيمارستان های دولتی پر اند از بيماران مختلف و ملاقات کننده های آن ها که اغلب زنان روسری به سر و بچه ها و دوستانی که با خود خوراکی و شيرينی می آورند.

سرويس های دولتی اورژانس، مثل آتش نشانی، آمبولانس و خدمات مربوط به وقايع طبيعی، پس از اين که زلزلهء بزرگ استانبول در ماه اگوست 1999 نواقص کارشان را آشکار ساخت، بهبود يافته اند. سازمان هلال احمر سالخوردهء ترکيه اغلب به خاطر تصلب سازمانی و تسلط روابط قوم و خويشی مورد انتقاد قرار می گيرد. اما گفته می شود که اين سازمان هم پس از آن زلزله بهبود يافته است. در عين حال رفته رفته سازمان های داوطلبانه کمک رسانی نيز بيش از بيش فعال شده اند.

          در سال 2000 ترکيه دارای 85 هزار پزشک بود، يعنی برای هر 830 نفر يک پزشک. اگرچه اين نسبت مناسب شناخته می شود اما بايد توجه داشت که توزيع پزشکان در کشور ناهموار است و بيشتر پزشکان ترکيه در مناطق شهری مرفه متمرکزند. در سال 2002 ميانگين سال های زندگی برای مردان 66 و برای زنان 71 سال بوده است. البته بايد توجه داشت که اين اعداد را نرخ بالای مرگ و مير نوزادان تحت تاثير قرار می دهد. در آن سال از 1000 نوزاد 40 تن می مردند که اين نسبت هشت برابر ميانگين اتحاديهء اروپاست. در اين مورد نيز عقب افتادگی شرق و جنوب شرقی ترکيه کاملاً مشهود است. با اين همه، هشتاد در صد تولدها به کمک مدد کاران بهداشتی آموزش ديده انجام می شوند. بهبودهای بيشتر در اين مورد بستگی به بالارفتن سطح تحصيلات، فقرزدايي و اقدامات دولتی در زمينه بهداشت دارد. در مجموع می توان گفت که، با توجه به وسعت کشور و مشکلات ناشی از وضع جغرافيايي و زمين شناختی آن، پيشرفت ترکيه قابل تحسين است؛ به طوری که هفتاد در صد از جمعيت ترکيه از آب آشاميدنی سالم استفاده می کنند، هشتاد و پنج در صد جمعيت در خانه هايي با فاضلاب های مناسب به سر می برند، نرخ «آدم به اتاق» تنها 3/1 است. تقريبا هشتاد در صد کودکان کشور در برابر بيماری هايي همچون سرخک واکسينه می شوند. و تنها هشت در صد از اين کودکان وزن زير استاندارد دارند. البته در اين جا نيز منتقدينی که ترکيه را در همه حال از کشورهای مرفه عقب مانده امی دانند، معمولاً اين پيشرفت های چشمگير را که با حداقل امکانات در زمينهء بهداشت عمومی ممکن شده انکار می کنند.

          در نيم قرن گذشته ترکيه شاهد انفجار جمعيت بوده که با مهاجرت از روستاها به شهرها، صنعتی شدن مناطق مختلف، و گسترش ارتباطات توده گير همراه بوده. اما اين تغييرات موجب نارضايتی عمومی و پيدايش تمايلات انقلابی گسترده در بين توده های ترک نشده اند. به طوری که می توان گفت در ترکیه پيشرفت اجتماعی با غلبهء عقل بر احساسات همراه بوده است. همانگونه که، پس از جنگ دوم جهانی، ابتدا ايتاليا و سپس اسپانيا و پرتقال (که سرچشمه های سنتی توليد فرهنگ در اروپا بوده اند) از طريق اتخاذ مدل های پيشرفت اقدام کرده اند، ترک ها نيز توانسته اند از پيشرفت های موفقيت آميز يونان که تا همين اواخر کشوری فقير و عقب افتاده محسوب می شد الهام بگيرند که امروزه ـ لااقل با مقياس های ترکيه ـ يونان حومه ای مرفه از اروپا محسوب می شود.

          البته هيچ کشوری قادر به بازسازی تجربهء کشوری ديگر نيست. اما، در عين حال، نمی توان از مشابهت ها صرفنظر کرد. از اين منظر می توان گفت که ترکيه بيشترين شباهت ها را، نه با خاورميانه، که با اروپای جنوبی دارد. ترکيه همچون کشورهای جنوب اروپا قوانين و نهادهای جمهوری فرانسه را اقتباس کرده است، شبکه های اجتماعی آن به ايتاليا شباهت دارد، توسعهء اقتصادی آن، بخاطر وجود مجموعه های صنعتی ـ بازرگانی بزرگ خانوادگی، به مدل پرتقال نزديک است. و جنگ فرهنگی ميان سکولارها و مذهبيون که در ترکيه جريان دارد قبلاً در سراسر اروپا وجود داشته است. اگر ترک ها به اروپا همچون سرزمينی بيرون از مرزهای خود نگاه می کنند در گذشته همين نگاه را می شد در اسپانيا، يونان، و ديگر کشورهايي که اکنون جزيي از اتحاديهء اروپا محسوب می شوند مشاهده کرد. و همانگونه که ترک ها گاه به تلخی می گويند که در بيرون از کشورشان دوستانی واقعی ندارند، يونانی ها نيز خود را «مردمی بدون برادر» می خوانند.

ادامه دارد

https://newsecul.ipower.com/

بازگشت به خانه