NewSecularism-Article-........

سانسور ایدئولوژیک زنان در کتاب‌های درسی ایران

گروهی پنج نفره از دانشگاه‌ها‌ی ایرانی در دانشگاه آمریکا زیر نظر هیأت علمی دانشگاه‌های کانادا، نیو‌یورک، مریلند و پاریس طرح بررسی روی کتاب‌های درسی ایران را انجام دادند.

در این تحقیق، ۱۰۰ کتاب درسی از سال اول دبستان تا آخرین سال دبیرستان بررسی شده است. یازده‌ هزار صفحه کتاب درسی و سه هزار و صد تصویر در این کتاب‌ها تحلیل شده است.

در این پروژه که هفت ماه طول کشید، تبعیض و عدم تحمل در کتاب‌های درسی ایران با روش‌های تحلیلی کیفی و کمی ـ آماری در سال‌ تحصیلی ۸۵ ـ۸۶ بررسی شد.

در این تحقیق پدیده‌ی تبعیض، عدم تحمل در سه زمینه بین زن و مرد، اقلیت‌های مذهبی و قومی و نوع برخورد با کشورهای همسایه‌ی ایران مورد تحلیل قرار گرفت.

دکتر سعید پیوندی، استاد دانشگاه پاریس هشت، پژوهشگر و کارشناس مسایل آموزشی ایران که یکی از اعضای هیأت‌ علمی بوده و تحقیق زیر نظر وی و همکارانش انجام شده است، در مورد وضعیت آموزش دختران در ایران می‌گوید:

«اگر چند خبری را که در پنج، شش ماه اخیر در مورد محدودیت‌های جدید برای دختران مطرح شد، در کنار چیزهایی بگذاریم که قبلاً در نظام آموزشی ایران وجود داشته‌، فکر می‌کنم هر کس می‌تواند به این نتیجه برسد که در ایران به جای این‌که شاهد اقداماتی برای بهبود وضعیت آموزشی دختران باشیم، نسبت به کشورهای دیگر دنیا در جهت عکس حرکت می‌کنیم.»

ایشان ادامه می‌دهد: «همه‌ی میثاق‌های مهم بین‌المللی در زمینه‌ی آموزش و حقوق بشر و جوانان به مسأله‌ی برابری زن و مرد در آموزش از دوره‌ی ابتدایی تا پایان دوره‌‌ی آموزش عالی تاکیدی ویژه دارند. ولی در ایران کاملاً شاهد هستیم که راه برعکس رفته می‌‌شود و افکار جدیدی در جهت تشدید تبعیض‌های موجود مطرح می‌شود.»

آقای پیوندی معتقد است بررسی‌ها و پژوهش‌هایی که در ۲۵ سال اخیر روی نظام آموزشی ایران انجام شده، روی یک نکته با هم توافق دارند که برنامه‌ی درسی که به دانش‌آموزان ارایه می‌شود، سمت‌گیری روشن مذهبی و ایدئولوژیک دارد:

«در جامعه‌ای هستیم که دختران باید با تلاش بسیار زیادی، تبعیض‌های موجود را دور بزنند که بتوانند به این درجه از پیشرفت برسند که الان رسیده‌اند. متأسفانه به جای این‌که تشویق بشوند و مورد حمایت قرار بگیرند، از آنجایی که حکومت با این حرکت و حضور زنان در جامعه مخالف است در صدد به وجود آوردن چالش‌های جدید و سدهای جدید برای آموزش دختران است.»

آقای پیوندی معتقد است: «با وجود تغییرات ایدئولوژیکی ـ اسلامی در سال‌های بعد از انقلاب، محمود احمدی‌نژاد، رییس ‌جمهور ایران هنوز هم نظام آموزشی ایران را تحت تأثیر افکار سکولار می‌داند و خواهان انقلاب فرهنگی جدیدی است. وزیر ‌آموزش ‌و پرورش از ضرورت جدا کردن کتاب‌های درسی برای دختران و پسران می‌گوید.»د

ایشان در ادامه می‌گوید: «هدف اصلی طرح بررسی کتاب‌های درسی ایران، پژوهش در زمینه‌ی اشکال مختلف تبعیض و عدم تحمل دگراندیشان در برنامه‌ی درسی رسمی ایران بوده است. وظیفه‌ی دیگر این پروژه، مشخص کردن مصداق‌ها و چند و چون تبعیض‌ها و گروه‌های اجتماعی که قربانی آن‌ها می‌شوند، است. بر اساس این تحقیق مشخص شده است که تئوری جنسیتی و نگاه به زنان از ابتدای سال تحصیلی به نوعی به گوشه‌نشینی زنان می‌انجامد. آیا ترسی از استقلال زنان از سوی حکومت ایران وجود دارد؟»د

استاد دانشگاه پاریس هشت می‌گوید: «اتفاقاتی که در جامعه‌ی ایران در ۱۵ـ ۱۶ سال پیش افتاده، برای خیلی از مسوولین کنونی به خصوص دولت نهم تا حدود زیادی غیر‌منتظره بوده است. ما یک آموزش کاملاً سنتی را به دختران ارایه می‌دهیم و همان‌طور که از محتوای کتاب‌های درسی می‌توان برداشت کرد، به طور دایم به دختران می‌گوییم نقش اصلی‌شان در خانه‌، نقش مادری‌ و نقش همسری‌ است.»د

آقای پیوندی می‌افزاید: «آن‌ها در کتاب‌های درسی بیش از آن‌که یک انسان کامل اجتماعی باشند، بیشتر زن، مادر، دختر، همسر یا خواهر این یا آن مرد هستند. اما نتیجه‌ی این در مدارس ایران آن چیزی نبوده که آنان انتظارش را داشتند. گزارش تبعیض یا عدم تحمل در کتاب‌های درسی، پنج بخش دارد.«

ایشان در مورد محتوای هر بخش توضیح می‌دهد: «بخش اول به ابعاد مذهبی و دامنه‌ی مطالب دینی در دورس مختلف می‌پردازد‌. در بخش دوم به موضوع نابرابری‌های مختلف بین زن و مرد در متن‌ها و تصاویر کتاب‌های درسی پرداخته می‌شود. بخش سوم، به نوع برخورد و نگاه به اقلیت‌های مختلف ساکن ایران مربوط می‌شود.«

این استاد دانشگاه در ادامه می‌گوید: «در بخش چهارم، نوع برخورد با کشورهای همسایه و منطقه بررسی می‌‌شود. در بخش پنجم، چگونگی طرح حکومت اسلامی برای دانش‌آموزان و جایگاه ارزش‌های اساسی ایدئولوژیک مثل شهادت، ایثار یا جهاد در کتاب‌های درسی ایران را نقد یا تحلیل می‌کند.«

دکتر پیوندی درباره‌ی طرح‌های جدید حکومت و دولت ایران برای جلوگیری از استقلال و رشد زنان ایران می‌گوید: «دختران علی‌رغم این تصویر به قهقرا رفته‌ی کم‌ و بیش منفی که در کتاب‌های درسی وجود دارد، و تصویر سنتی که از زن ارایه می‌شود، کاملاً دنیای امروز را زندگی می‌کنند و این را به جامعه‌ی ایران تحمیل کردند. اگر همه‌ی نشانه‌های جامعه‌شناسی و جمعیت‌شناسانه‌ی ایران را در ۱۵ سال پیش ورود بکنیم می‌بینیم که جامعه‌ی زنان ایران به این سمت حرکت کرده است.«

دکتر پیوندی ادامه می‌دهد: «به افزایش جمعیت نگاه کنید‌، در واقع در دوره‌‌ای که تشویق می‌شود زن باید بچه داشته باشد، مادر خوب و همسر خوبی باشد،‌ با شدید‌ترین کاهش جمعیت در تاریخ ایران مواجه بودیم. از جمعیت سه درصدی به یک و چهار رسیدیم.»

استاد دانشگاه پاریس هشت در ادامه می‌گوید: «حدود ۱۵ سال پیش در سال، چیزی حدود دو و نیم میلیون بچه در ایران متولد می‌شد، الان حدود یک میلیون و صد هزار بچه متولد می‌شود، تقریباً جمعیت ایران حدود دو برابر شده است. با تحولی که اتفاق افتاده، دیگر زن نقش مادری و همسری را مهم‌ترین نقش اجتماعی خودش در عمل نمی‌داند، می‌خواهد از طریق تحصیل، حضور در بازار کار یا فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی وارد جامعه شود.«

او در ادامه‌ی سخنانش می‌گوید: «به تعداد رمان‌نویسان زن‌، شاعر زن، نقاش زن و فیلمساز زن نگاه کنید که گاهی تعدادشان در خیلی از زمینه‌ها از مردان بیشتر است. با این‌که زمینه‌ی کار برای آنان خیلی خیلی از مردان دشوارتر است. با توجه به همه‌ی این محدودیت‌ها‌، در همه‌ی زمینه‌ها شاهد رشد جامعه‌ی زنان ایران بودیم. به خصوص در بخش تولید فرهنگ، علم و مشارکت علمی و این آن چیزی است که این‌ها منتظرش نبودند.«

دکتر پیوندی می‌افزاید: «از هر سه پزشکی که در دانشگاه تربیت می‌شود، دو نفر زن است. از سه فارغ‌التحصیل رشته‌های علمی، دو نفر دخترند، از چهار فارغ‌التحصیل رشته‌های هنر، سه نفر دخترند. این‌ها به خصوص برای این بخش از حاکمیت، نه مطلوب بوده و نه منتظرش بودند. برای همین، در پی این است که به نوعی جلوی این تحول را بگیرد که طرح سهمیه‌ی جنسیتی یکی از آن‌ها بوده است.«

استاد دانشگاه پاریس معتقد است: «طرح بومی‌سازی پذیرش که به معنای جلوگیری از جابجا شدن جغرافیای دختران در سطح ایران است، یکی دیگر از آن‌ها است. این‌که کتاب‌های درسی را دخترانه، پسرانه کنند از همه ارتجاعی‌تر است و بالاخره آخرین طرحی که فعلاً فقط حرفش را زده‌اند، اما معلوم نیست بخواهند اجرا کنند ـ به نظر من خواسته‌اند امتحان کنند تا ببینند واکنشش چیست ـ حتا دوره‌های تحصیلی را زنانه ـ مردانه بکنند. با این بهانه که دختران باهوش‌تر از پسران هستند می‌خواهند دوره‌ی تحصیلی دختران را کوتاه کنند‌. به این ترتیب که در عمل آن‌ها زودتر وارد خانواده شوند، زودتر مادر و زودتر بچه‌دار شوند.«

استاد دانشگاه پاریس‌ هشت درباره‌ی برنامه ‌ریزی تبعیض‌آمیز و مشخص دولت نهم برای گوشه‌گیر کردن زنان با توجه به شعارهای تبلیغاتی رییس‌ جمهور ایران در زمان نامزدی ریاست‌جمهوری می‌گوید:

«تبعیض‌های جدید یا برخوردهای جدید با تجاوزهای جدید به حقوق زنان یا محدود کردن بیشتر زنان می‌توانست چه شکلی به خودش بگیرد‌. همه منتظر بودیم ببینیم بالاخره با این حرف‌ها این دولت به کجا خواهد رفت. وقتی در مورد حجاب از آقای احمدی‌نژاد سوال کردند، واکنش خیلی تندی نشان داد و گفت چرا این مسأله آن‌قدر مهم است که ما باید مطرح بکنیم؟ اصلاً به زنان چکار داریم. کشور ما مسایل خیلی مهم‌تری دارد.«

ایشان ادامه می‌دهد: «به نوعی می‌خواست بگوید من نمی‌خواهم سخت‌گیری بکنم. آن موقع تبلیغات انتخاباتی بود، ولی بعد از آن دیدیم که چه اتفاقاتی افتاد‌. در زمینه‌های دیگر باید منتظر ماند و دید واکنش این‌ها به طور مشخص چیست. به طور مشخص طرح‌هایی که دنبالش هستند، یعنی هر چهار طرحی که از آن صحبت شده، طرح‌هایی هستند که جامعه‌ی ایران را رو به قهقرا می‌برند و تبعیض‌آمیز هستند.«

دکتر پیوندی معتقد است: «این ‌که تصویر زن در کتاب‌های درسی ایران تبعیض‌آمیز باشد (آن تحقیقی که ما امسال در مورد همه‌ی کتاب‌های درسی کردیم که به انگلیسی و فارسی چاپ شده‌) به طور کامل نشان می‌دهد کتاب‌های درسی ایران یکی از تبعیض‌آمیزترین کتاب‌های درسی در تمام دنیا در مورد زن است‌. شاید در دنیا فقط عربستان و یمن از ایران بدتر باشند.«

در این تحقیق با توجه به بررسی تصویر زن در کتاب‌های درسی اشاره شده که در نگاه کتاب‌های درسی، زن و مرد بیشتر به صورت دو فرد اجتماعی متفاوت مطرح می‌شوند که مکمل همدیگر هستند. نقش‌های آن‌ها ویژه و جنسیتی است.

این استاد ایرانی دانشگاه پاریس هشت می‌گوید: «اگر دوره‌ی تحصیلی برای دختران کوتاه‌تر شود به این معناست که عملاً در آینده دختران را از این‌که بتوانند رقابت برابر با پسران داشته باشند، بازداریم. همین الان هم که کلی از رشته‌های دانشگاهی برای دختران آزاد نیست‌، دختران بیشتر از پسران قبول می‌شوند. در این تحقیق از وجود یک ایدئولوژی جنسیتی صحبت کردم. در ایدئولوژی جنسیتی، در حقیقت زن و مرد انسان‌های برابر نیستند. یعنی شهروندان برابر جامعه نیستند.»

این استاد در ادامه، می‌افزاید: «زن حالت مکمل مرد را دارد. یعنی کارهایی را که یک مرد نمی‌تواند بکند، زن باید انجام دهد. در مثال‌هایی که در کتاب‌های درسی آورده می‌شود، زن همه جا حتا در خانه، آن نقش‌هایی را بازی می‌کند که در تقسیم کار داخلی خانه، کارهای خیلی معمولی است. مثل جابجا کردن اثاث خانه، رنگ زدن خانه، انجام خرید. به نقش زن آنجایی اشاره می‌شود که مرد نباید آن کار را بکند یا نمی‌تواند آن کار را بکند یا بهتر است که نکند.»

دکتر پیوندی معتقد است: «لغاتی مثل سرپرست خانواده، مسوول خانواده، رییس‌خانواده و نان‌آور خانواده به طور عمده درباره‌ی مرد به کار می‌رود. از این جنبه می‌توان گفت که یکی از بنیادهای این ایدئولوژی جنسیتی، همین قایل بودن نقش مکمل و نابرابر برای زن است. زن، موجودی است که تفاوت می‌کند، بنابراین به خاطر تفاوتش باید نقش‌های اجتماعی و خانوادگی متفاوتی را به عهده بگیرد‌. به نظر من، این یکی از نکات شروع کننده‌ی این ایدئولوژی جنسیتی بود که بدون هیچ پرده‌پوشی آشکار بود و توضیح می‌دهد زن و مرد نابرابر هستند.«

استاد دانشگاه پاریس هشت می‌گوید: «به خاطر همین نابرابر بودن‌، نقش‌های اجتماعی‌ متفاوتی دارند. روندهای جامعه ‌پذیری ‌شان فرق می‌کند، در واقع نوع انتظاراتی که از آنان دارند، و نوع زندگی‌شان فرق می‌کند. جامعه‌ای را تصویر می‌کنند که دو نیمه دارد، یک نیمه‌ی فرودست و نیمه‌‌ای که در جامعه، همه‌ی مسایل اصلی را به عهده دارد و تولید اصلی علم و فرهنگ با اوست و آن جامعه‌ی مردان ایران است. تاریخ این‌گونه نوشته شده است‌. کتاب فارسی هم این‌گونه نوشته شده است.«

این گزارش که توسط یک گروه پژوهشی در واشنگتن تهیه شده، راهی برای گفتمان ایدئولوژیک مذهبی دوران ما در حوزه‌ی آموزش و تضادهای مهم آن با مبانی حقوق بشر و دموکراسی است.

پیوندی صحبت‌های خود را این‌گونه ادامه می‌دهد: «اتفاقی نیست که هیچ تصویر زنی جز، پروین اعتصامی از زن‌های شناخته شده در کتاب‌های درسی نیست. برای این‌که دختران ما برای فردای خودشان الگو نداشته باشند. زنان بی‌نام و نشانی باشند که در درس‌ها به آن‌ها اشاره می‌شود که حتا اسم ندارند، مثلاً فقط به آن‌ها گفته می‌شود این مادر امام‌ خمینی بود که خیلی فداکاری کرد که ایشان را بزرگ بکند. یا مادر آقای رجایی بود که کارگری کرد تا او را بزرگ کند.«

دکتر پیوندی در پایان سخنانش می‌گوید: «ولی این مادر اسم ندارد. برای این‌که زن‌های کتاب‌های درسی ما، انسان‌های ناشناسی هستند که در همان نقش محدود و فرودستانه‌ی خودشان باقی می‌مانند. این نگاه تحقیرآمیز و شهروند ثانوی به زن‌هاست که مجموعه‌ی این ایدئولوژی را تشکیل می‌دهد. آقایان مسوولین حکومتی هر چه دلشان می‌خواهد، می‌توانند بگویند که زنان، تاج سر ما هستند یا ما چه داریم علیه زنان بگوییم. ولی آنچه در عمل انجام می‌شود، همه‌ی آن چیزهایی است که علیه زنان است. تصویر به قهقرا رفته‌ی زن است که با زن جامعه‌ی امروزی بسیار متفاوت است. دختران ایران در زندگی هر روزشان با این فرهنگ و هنجارهایی که می‌خواهد به آنان تحمیل شود، برخورد می‌کنند.«

محل اظهار نظر شما:

شما با اين آدرس ها می توانيد با ما تماس گرفته

و اظهار نظرها و مطالب خود را ارسال داريد:

admin@newsecularism.com

newsecularism@gmail.com

newsecularism@yahoo.com