بازگشت به خانه  |   فهرست موضوعی مقالات و نام نويسندگان

مهر   1387 ـ   اکتبر  2008

مهاجرت برخی از روشنفكران دینی

كدیور و یوسفی اشكوری هم از ایران رفتند

اكبر منتجبی

موج جدیدی از مهاجرت نخبگان آغاز شده است. از مدتی پیش تعدادی از روشنفكران دینی ایران را به قصد تدریس و تحصیل به مقصد یك كشور اروپایی یا آمریكایی ترك كرده‌اند تا در فرصت به‌دست آمده هم اندوخته‌های خود را بیشتر كنند و هم مدتی از فضای ایران دور باشند. این دومین بار است كه نخبگان اقدام به مهاجرت می‌كنند. پیش از این و پس از تصدی مقام ریاست‌جمهوری توسط محمود احمدی‌نژاد برخی از روزنامه‌نگاران، نخبگان و چهره‌های دانشگاهی و دانشجویی ترجیح دادند از ایران خارج شوند تا برای مدتی از ایران دور باشند.

تازه‌ترین خبرها حاكی از مهاجرت دكترمحسن كدیور، حسن یوسفی‌اشكوری و تقی آزاد ارمكی است. این افراد از یكی، دو ماه پیش ایران را به قصد تدریس و تحصیل ترك كرده‌اند. مدتی پیش ناگهان از سوی وزارت علوم برخی از چهره‌های دانشگاهی بازنشسته اعلام شدند. همپوشان با این خبر، اعلام شد كه امكان تدریس برای برخی دیگر از چهره‌های دانشگاهی كه گرایش‌های سیاسی داشتند نیز گرفته شد. بدین‌ترتیب بود كه از یك سو خبر از بازنشستگی چهره‌هایی مثل استاد باستانی ‌پاریزی منتشر شد و از دیگر سو خبر رسید افرادی مانند محسن كدیور امكان تدریس در دانشگاه‌هایی مانند تربیت مدرس را از دست داده‌اند.

اگرچه اعتراضاتی شد، امّا این اعتراضات ره به جایی نبرد. محمود احمدی‌نژاد در آخرین دستوری كه برای وزیر علوم صادر كرد خواستار به‌كارگیری چهره‌های دانشگاهی در دانشگاه‌ها بود، امّا از قرار معلوم دلخوری و دلزدگی هر دو باعث فاصله گرفتن برخی چهره‌های دانشگاهی از دانشگاه شد. چنانكه ناگهان خبرهایی كه از بازنشستگی یا بیكاری اساتید دانشگاه‌ها می‌رسید به چهره‌هایی چون دكتر عالم‌زاده و دكتر علی‌آبادی از دانشكده الهیات؛ حسنعلی درودیان، احمد ساعی، سیدعلی آزمایش، آشوری، صفایی، رضا رییس ‌طوسی از دانشكده حقوق و علوم سیاسی؛ و محسن كدیور و هاشم آقاجری از دانشگاه تربیت مدرس، ختم شد و آرام آرام برخی از روزنامه‌ها خبر از نام‌های دیگر می‌دادند و ارقام مختلفی را از بازنشستگی یا بیكاری آنان اعلام می‌كردند.

بدین‌ترتیب شرایط برای مهاجرت برخی از این چهره‌ها فراهم شد؛ چنانكه پیشتر نیز دكترحسین بشیریه و دكتر عبدالكریم سروش راهی جز مهاجرت نیافتند و برای فرصت‌های مطالعاتی به‌دست آمده به دانشگاه‌های كشورهای غربی رفتند. عبدالكریم سروش، كه اكنون به دههء ششم عمر خویش پای ‌نهاده، یكی از مطرح ترین متفكران دینی است كه هجرت را بر ماندن ترجیح داده است. او البته مناقشه‌ برانگیزترین و اثرگذارترین “روشنفكر دینی” شیعی در دو دهه گذشته در ایران است. سرگذشت فكری این روشنفكر، نماینده تحولاتی است كه یك نسل از سر گذراند. آوازه عبدالكریم سروش با رشته مقالاتی همه‌گیر شد كه با عنوان “قبض و بسط تئوریك شریعت”، از اردیبهشت 1367 تا خرداد 1369 در مجلهء كیهان فرهنگی نشر یافت. در این مقالات، عبدالكریم سروش طرح نظریه‌ای را در معرفت‌شناسی دین مطرح كرد. این نظریه با مخالفت فقیهان روبرو شد.

عبدالكریم سروش در حالی عمر خویش را سپری می‌كند كه نام‌اش بی‌گمان در تاریخ تفكر دینی در ایران در ادامه نام كسانی چون علی شریعتی و مرتضی مطهری باقی خواهد ماند. سروش اكنون در دانشگاه جرج تاون آمریكا به تدریس اندیشهء سیاسی در اسلام برای دانشجویان دكترا مشغول است. او البته گه گاه به ایران سری می زند اما دلمشغولی های خود را در این دانشگاه دنبال می كند.

اكنون خبر از این است كه محسن كدیور به یكی از دانشگاه‌های آمریكا رفته است. تقی آزاد ارمكی، جامعه‌شناس ایرانی، نیز دانشگاهی دیگری را در آمریكا یافته و او نیز به آنجا رفته است. دوشنبه هفته پیش نیز حسن یوسفی‌اشكوری برای مدت دو سال ایران را به قصد ایتالیا ترك كرد تا در نزدیكی شهر فلورانس به طی كردن یك فرصت مطالعاتی بپردازد. چنانكه پیشتر نیز دكترحسین سلیمی گویا از چنین فرصت مطالعاتی توسط یكی از دانشگاهی انگلیس استفاده كرده بود.

اكنون محسن كدیور، استاد 51 ساله ایرانی كه به زبان های انگلیسی و عربی تسلط كامل دارد در آمریكا مشغول تدریس است. كدیور كه در آغاز جنگ از سوی روحانیون شیراز به عنوان نیرویی كه پشت جبهه به حضورش نیاز است، از جبهه بازگردانده شده بود، در قم بتدریج با جدی گرفتن درس، از سیاست فاصله گرفت و به قول دوستانش برای مدتها حتی روزنامه های عادی را هم نمی‌خواند. پیشرفت او در دروس بسرعت جای او را به عنوان یك چهرهء جدی كه در آیندهء روحانیت كشور نقشی بسزا ایفا خواهد كرد، در میان روحانیون قم و بخصوص پیروان آیت الله منتظری باز كرد.

شاید در ابتدای كار، فضای راستگرای روحانی حاكم بر قم باعث شد تا او هم به موضع روحانیون سنت‌گرای قم نزدیك شود، اما بتدریج و با گذشت دوران چپ های كابینه موسوی و روی كار آمدن هاشمی رفسنجانی و پایان جنگ، محسن كدیور نیز مطرح‌ترین روحانی چپگرا و اصلاح طلبی شد كه پیش از آنكه به چهل سالگی پا بگذارد، به عنوان یك صاحب نظر فقه سیاسی شناخته شده بود. او جز مدتی كه در «مركز مطالعات استراتژیك» در كنار عباس عبدی، سعید حجاریان، علیرضا علوی تبار، و دیگران كار می كرد، صرفاً به تحقیق، امور فقهی، نوشتن، تدریس و آموختن پرداخت. او از مهم‌ترین روحانیون نسل جدید شیعه ایران است، كسی كه به دو زبان مسلط است، نظرات جدید سیاسی و اجتماعی را می شناسد، رمان و شعر و داستان و ادبیات را خوانده است، از خانواده ای غیرروحانی و اهل فرهنگ آمده است، بسیاری از اعضای خانواده اش در فرنگ زندگی می كنند، با شیوه های ارتباطی دنیای مدرن آشناست، در دانشگاه‌های معتبر جهان از جمله هاروارد، آكسفورد، توكیو و سایر دانشگاههای جهان حضور فعال داشته است.

كدیور كه عضو هیات علمی گروه فلسفهء اسلامی موسسه پژوهشی حكمت و فلسفه ایران است، دورهء كارشناسی مهندسی برق و الكترونیك دانشگاه شیراز را پس از سه سال درس خواندن رها كرد. در كنار دروس فقهی در مركز تربیت مدرس دانشگاه قم دوره كارشناسی ارشد “الهیات و معارف اسلامی” را در سال 1372 گذراند و پایان نامه اش را با عنوان “وجود و ماهیت زمان در فلسفه اسلامی” با استاد راهنما دكتر احمد احمدی گذراند. پس از آن دورهء دكتری فلسفه و حكمت اسلامی را با گرایش حكمت متعالیه در دانشگاه تربیت مدرس در سال 1378 به پایان رساند. او در حالی كه رساله اش را كار می‌كرد، برای اولین بار به دلیل مواضع اصلاح طلبانه اش زندانی شد.

نوشتن رسالهء دكتری او با عنوان «تحلیل انتقادی آرا ابتكاری آقا علی مدرس در حكمت متعالیه» زیر نظر استاد راهنما دكتر غلامحسین ابراهیمی دینانی در زندان به پایان رسید. او در سال 1376 از حوزهء علمیهء قم درجهء اجتهاد در فقه و اصول گرفته و اجازه اجتهاد وی توسط آیت الله حسینعلی منتظری نجف آبادی صادر شده است. محسن كدیور از سال 1362 و همزمان با تحصیل دینی در مدارس رضویه، آیت الله گلپایگانی و فیضیه مشغول تدریس بود و تا سال 1376 این كار را ادامه داد. وی از سال 1371 توسط دانشكده علوم سیاسی دانشگاه امام صادق به عنوان مدرس مدعو پذیرفته شد و پنج سال در این دانشكده درس می داد.

لیست روشنفكران مهاجر دینی البته پایانی ندارد. اگرچه مهاجرت نخبگان البته موضوع تازه‌ای نیست، اما چنانكه سازمان جمعیت ملل متحد اعلام كرده، سالانه بین 150 تا 180 هزار نفر از ایران مهاجرت می‌كنند. بیشتر افراد نیز جذب دو كشور می‌شوند: اول آمریكا و سپس كانادا. بنابر آمار اعلام شده یك میلیون و دویست هزار نفر آنها به آمریكا، 200 هزار نفر به كانادا، 180 هزار نفر به انگلیس، 110 هزار نفر به آلمان، 100 هزار نفر به فرانسه، 90 هزار نفر به سوئد، 70 هزار نفر به استرالیا و بقیه به دیگر كشورها رفته‌اند. بنابر همین آمار 45 درصد ایرانیان آمریكا، دارای مدرك تخصصی و فوق تخصصی هستند و سرمایه ایرانیان خارج از ایران حدود 800 تا 1000 میلیارد دلار برآورد می‌شود.

مهاجرت اگرچه پشت كردن به وطن و فراموش كردن پیوندها نیست، اگرچه بسیاری میهن خود را نه صرفاً به دلایل سیاسی ترك می‌كنند، و اگرچه اسلام، انسان را به مهاجرت تشویق كرده است، امّا بی‌شك چنین مهاجرتی، خصوصاً مهاجرت نخبگان در بلندمدت زیان جبران ‌ناپذیری را به كشور وارد می‌كند. یكسال پیش در همین ایام، نایب ‌رئیس مجلس هفتم به وزارت علوم هشدار داد: «متأسفانه مهاجرت نخبگان كشور سیر صعودی دارد و وزارت علوم باید در این مورد توضیح دهد». او آگاهانه یادآور شد كه: «خروج هر نخبه ایرانی در قالب مهاجرت، خروج بخشی از سرمایه‌های ارزشمند كشور است كه غیرقابل جبران است».

امّا به‌رغم آن هشدار و این یادآوری آگاهانه نه‌تنها هیچ توضیحی داده نشد، بلكه گویی شرایطی فراهم آمد تا این اتفاق تسهیل شود. اكنون كمی باید اندیشید و پرسید كه این مهاجرت نخبگان، ولو منتقدان، به سود كیست و چرا دولتمردان چنانكه نمایندگان مجلس خواستند، هیچ توضیحی در این‌ باره نمی‌دهند.

برگرفته از سايت «شهروند امروز»:

http://www.shahrvandemrouz.com/content/1906/default.aspx

https://newsecul.ipower.com/

بازگشت به خانه