بازگشت به خانه  |   فهرست موضوعی مقالات و نام نويسندگان

شهريور   1387 ـ   اوت  2008

مساجد، سیاسی یا عبادی؟

محمدعلی ابطحی

این ایام هر ساله به عنوان هفته­ی مساجد در ایران گرامی شمرده می­شود. نزدیکی ماه رمضان و رونق بیشتر مساجد در این ماه، دلیل این گرامی­داشت است.

در همه جای دنیا مسجد سمبل عبادت مسلمانان شناخته می­شود. در کشورهای اسلامی فراوانی مساجد و وجود مأذنه­های قابل رؤیت آن نشانه­ی اسلامی بودن شهر تلقی می­شود. در اکثر نقاط جهان اسلام رهبران سیاسی تاریخی و یا معاصر مساجد پرشکوهی ساخته­اند که به نام آنان ثبت شده که از آنان به عنوان پل ورودی حاکمان به قلب و جان مسلمانان و متدینان استفاده شده است.

مسجد از ابتدای تأسیس آن در اسلام با صبغه معنویت و جایگاه ارتباط با خدا به وجود آمده و برای امکان خلوت کردن خلق و خالق تأسیس شده است. (اما) از همان ابتدای تاریخ اسلام، دو رویانی که در دل به اسلام اعتقاد نداشتند، احساس کردند که مسجد می­تواند پایگاه خوبی برای نفوذ در دل و جان مردم مسلمان تلقی شود و اهداف سیاسی غیر الهی را – حتی در مقابل شخص پیامبر که آورنده­ی دین اسلام بود – از پایگاه مسجد قابل اجرا نمایند.

ساخت «مسجد ضرار» در زمان خود پیامبر نشانه­ی تکان دهنده­ای است که چگونه در آغازین روزهای ظهور اسلام، منافقان به خوبی درک کرده بودند که راه نفوذ در دل جامعه­ی اسلامی، حتی برای مخالفان اسلام و یا حتی راه مقابله با شخص پیامبر اسلام در زمان حیات و زندگی­اش نیز از طریق مسجدی می­گذرد که در آن به وحدانیت خدا و رسالت همین پیامبر باید شهادت دهند. مهم­تر، خراب کردن فیریکی مسجد ضرار که قرار بود در مأذنه­های آن شهادت به رسالت محمد (ص) داده شود توسط خود آن حضرت نشانگر حساسیت فوق العاده و سمبلیک حضرت نبی اعظم در اولین سوء استفاده تاریخی از احساسات مذهبی به نام مسجد است.

این را هم البته باید پذیرفت که متأسفانه در اکثر جهان اسلام شکل و نمای مساجد خیلی آبادتر از میزان حضور و بهره­گیری مردم مسلمان از آن هست.

در ایران مساجد تاریخ و ادوار گوناگونی داشته است. در دوران اکثر شاهان بعد از اسلام و به خصوص بعد از دوران صفویه عملاً چند نوع فضا بر مساجد حاکم بود؛ بخشی از آنان مساجد رسمی بودند که مراسم دولتی را انجام می­دادند؛ بخش کوچک دیگری هم از توابع دولت بودند؛ اما اکثریت مساجد به طور مستقل و با بودجه­ی مردم و با سیاست­گذاری روحانی و امام جماعت مسجد اداره می­شد.

بیشتر مساجد هم تنها محل عبادت بود. بخش کوچک ولی پراهمیتی از مساجد نیز توسط روحانیون انقلابی اداره می­شد که در انقلاب اسلامی همان رهبران دینی و همان مساجد اندک محور جریان مبارزه­ی مذهبی با رژیم شاه شدند و از انسجام طبیعی مساجد استفاده کردند و جریان گسترده و فراگیر انقلاب اسلامی را شکل دادند و بلافاصله بعد از پیروزی غیر منتظره­ی انقلاب، مساجد با تغییر کاربری تاریخی خود به عنوان کمیته­های انقلاب اسلامی مرکز مدیریت موقت کشور شد.

اما بعد از استقرار اولیه سیستم کشور و بحران­هایی که درهم ریختگی بعد از انقلاب ایجاد کرده بود، تلاش شد تا مساجد دوباره مسجد شود.

گر چه مواردی مثل توزیع کوپن و مواد اولیه­ی زندگی و استقرار موقت نیروهای مسلح در مساجد به خصوص در دوران جنگ سال­ها ادامه داشت ولی اندک اندک مساجد به جای سجده­ی خدا بازگشت؛ اما سایه­ی دولت بر سیاست­های مساجد باقی ماند.

دو نماد اصلی دولتی بودن مساجد تلقی می­شود که وضعیت عمومی مساجد را بعد از انقلاب با سابقه­ی تاریخی آن متمایز کرده است؛ یکی حضور بسیج در مساجد که به نوعی نمایندگان رسمی حکومت تلقی می­شوند؛ به خصوص در مواردی که اختلاف نظر با روحانی و امام جماعت بر سر سیاسی بودن یا نبودن مساجد در می­گیرد، نیروهای بسیج بیشتر توان کشاندن مساجد به سمت دولتی بودن را پیدا می­کنند؛ و دیگری  مرکزی است که بر امامان جماعت تسلط دارد و در انتخاب رسمی آنان دست دارد که روند سنتی تعیین و حضور امامان جماعت را تغییر داده است و بیشتر می­تواند به سیاسی و یا دولتی بودن امامان مساجد بیانجامد.

تاریخ مذهبی نشان داده است که جریانات مذهبی که در طول تاریخ به شکل سنتی رشد کرده­اند، اگر خیلی دست­خوش تغییرات مدرن قرار گیرد، محتوای تاریخی خود را هم از دست می­دهد. مساجد در ایران، کم­جمعیت­تر از مساجد بسیاری از کشورهای اسلامی است. شاید یکی از دلایل آن هم عجین بودن دین و حکومت در ادره­ی مساجد است. تلاش برای رونق معنوی مساجد می­تواند کمک بزرگی برای آرامش معنوی جامعه باشد.

برگرفته از وبلاگ نويسنده:

http://www.webneveshteha.com/

بازگشت به خانه