بازگشت به خانه  |   فهرست موضوعی مقالات و نام نويسندگان

تير 1387 ـ   ژوئيه  2008

جنبش ۱۸ تير، نماد تحولگرائی

محمد مسعود سلامتی

ماندگاری آثار جنبش های اجتماعی يکی ازشاخصه های ذاتی اين نوع پديده هاست. در واقع، يکی از وجوه تمايز آکادميک شورش و جنبش اجتماعی همين ديناميزم تاريخی جنبش هاست. براين مبنا است که حوادث گوناگون سال های گذشته ـ از واقعهء اکبرآباد اسلامشهر تا عصيان های مردمی درميانه، فارس، سنندج، ترکمن صحرا و... ـ هرکدام يک گونه نشو نمای زمانی دارند.

اما جنبش دانشجويی ۱۸ تير، نه به نماد حادثه ای محصور به يک بارهء زمانی، بلکه به نمادی از آزاديخواهی دانشجويان و مردم ايران تبديل شده است. اين در شرايطی است که از مساعی دامنه دار تحليل گران دل بر حکومت سپرده گرفته تا تدابير ناشيانهء وزارت علوم در دستکاری تقويم ترم های تحصيلی دانشجويان، جملگی مانع آن نگشته که ياد اين نقطهء عطف «جنبش دانشجويی / مردمی» به طاق نسيان سرده شود.

به موازات تلاش ناکام برخی جريان های سياسی، به منظور آنکه اين جنبش را به شورش کور تعبير کنند، کوششی ديگر نيز مترصد آن است تا با تقليل گرايی مطالبات اين جنبش آنرا درحد يک رفرم تنزل دهد. اما براستی پايه های برهان مقوم کدام ديدگاه است؟

در تبيين ماهيت اين حرکت يک نگره بر آن است که جنبش دانشجويی ۱۸ تير تفسيری ژرفنما از رخداد ۲خرداد بوده است. اگرچه طيفی از حکومتگران «با هم نگری» ی آرای مردمی در انتخابات ۲خرداد۷۶ را به مثابه گرايش توده ها نسبت به روی کارآمدن يک جناح حکومتی تلقی کرده و، در مقابل، طيف ديگری از حکومتيان آنرا به معنای حمايت مردم از نظام خوانده اند، اما  ـ ورای اين کلی نگری های تهی ازحقيقت ـ تأمل در شاخصه های جنبش دانشجويی تير ماه نشان از تفسيری ديگر دارد.

اينکه پس از 18 تير بخشی از نيروهای سياسی عبور ازخاتمی (و نيز عبور از حاکميت) را مطرح کردند، در واقع، اين امر به معنای ظهور يافتن بن مايهء «تحولگرايی» بوده است. تا آن زمان تبليغات مسلط رفرميست ها موجب شده بود تا رويهء اصلاح طلبی چهرهء حقيقی حرکت را مکدر و مستور کند و ۱۸ تيرخواست واقعی جنبش را شفاف نمود.

شايد بتوان برخی ويژگی های جنبش ۱۸ تير را ـ که مبين ماهيت اين جنبش هستند ـ چنين برشمرد: فراگير بودن حرکت (حضور گروه های مختلف دانشجويی)، نگاه تحول گرايانه (توجه به شعارها، تلاش در پيوند زدن جنبش دانشجويی و مردم(تظاهرات خيابانی)، و سرانجام اتفاق نظر جناح های حکومت درسرکوب اين جنبش.

فراگيربودن حرکت: در مورد دايرهء شمول اين جنبش به جرأت می توان گفت که درهيچ مورد ديگری ـ جز انقلاب ۵۷ ـ سابقه نداشته است که طيف های فکری وگروه های گوناگون دانشجويی اين چنين در حرکتی واحد برای ابراز خواسته های خود به همياری بپردازند. به نظر می رسد که وحدت عمل کم نظير گروه های دانشجويی در برابر ماشين سرکوب حاکميت، خود گواه آن است که مطالبات دانشجويان بزرگتر از مقاصد سکتاريستی و گروه گرايانه بوده، چرا که به اين منظور تدبيری جز اتفاق چاره سازنبوده است

نگاه تحول گرايانه: علاوه بر آنکه هيچيک از چهره های گروه های سياسی درون حکومتی نتوانستند در آن ايام خشم دانشجويان را فرو نشانند، عامل ديگری که نشان از خواست تحولگرايانه و نه اصلاح طلبانه می داد شعارهايی بود که دانشجويان در تظاهرات خود سرمی دادند؛ شعارهايی نظير «۲۰ سال سکوت ديگر بس است»، «اسم ساواک عوض شده، انصارحزب اله شده»، «مردم چرا نشستين؟ ايران شده فلسطين!» و ... حکايت از نگاه ساختارشکن اين جنبش داشت. شايد به خاطر درک همين مساله بود که خاتمی ترجيح داد تا روز سرکوب اين جنبش نه تنها در بين دانشجويان حضور نيابد بلکه در برابر ظلم آشکار به دانشجويان و ياری طلبيدن مکرر گروهی از آنان، لب به سکوت بست.

تلاش در پيوند حرکت دانشجويی / مردمی: يکی از مؤلفه های ممتاز جنبش دانشجويی ۱۸ تير آن بود که برای نخستين بار دانشجويان حرکت اعتراضی خود را از خوابگاه و محوطه دانشگاهی خارج نموده و به خيابان ها آمدند. آنها، همراه با راهپيمايی مسالمت آميز، در شعارهای خود از مردم دعوت می کردند تا به آنان به پيوندند. اين حرکت مورد اقبال عمومی قرارگرفته و چنانکه تداوم می يافت می توانست چهرهء ديگری به جنبش دهد. باز کردن درب خانه ها هنگامی که دانشجويان مورد يورش و تعقيب نيروهای سرکوب قرارمی گرفتند، تأمين آذوقهء دانشجويانی که در خوابگاه های کوی دانشگاه محاصره شده بودند و ... نشانه هايی مبنی بر تمايل مثبت مردم به اين پيوند بود. در مقابل، طرفداران حکومت سعی نمودند تا با ايجاد بلواهای مصنوعی دانشجويان را آشوبگر معرفی کنند.اين ترفند برخی را دچار اشتباه نموده و آنها تصور کردند هدف اصلی بلواهای مصنوعی به جهت آن است که بهانه برای سرکوبی دانشجويان فراهم گردد. عده ای نيز آگاهانه يا ناآگاهانه شماری ازگروه های دانشجويی را هدف اين اتهام قراردادند. درواقع غرض اصلی آشوب های مصنوعی آن بود تا مانع از تداوم پيوند دانشجويان و مردم شوند. سرکوبگران ـ همانطور که در صبح ۱۸ تير نشان دادند ـ برای سرکوب مبارزان نيازی به بهانه نداشتند و بدون آنکه بلوايی در کار باشد به خوابگاه هجوم بردند .

وحدت جناح های حاکم در سرکوب جنبش: حاکميت از مدت ها قبل سمت گيری ساختار شکن جنبش را دريافته بود. اين سمت گيری، تا قبل از ۱۸ تير، بصورتی نهفته وجود داشت و در واقع بروز اين جنبش تبيينی حقيقی از حرکت مردم در ۲ خرداد بود. ای بسا يکی ازاهداف اصلی هجوم به دانشجويان سرکوبی نقطهء ثقل جنبش تحول طلبانه بود. بازجوهايی که پس ازبازداشت ما، در فردای جنبش ۱۸ تير، در زندان توحيد رژيم کنونی (کميتهء مشترک ضد خرابکاری رژيم قبلی) ما را زير فشار قرارداده بودند، يکی ازحرف هايشان اين بود که: «شما ها ابتدا بيانيهء "راه حلی برای ساختار سياسی آينده" را از طريق اتحاديهء دانشجويان و دانش آموختگان منتشرکرده و سپس در حرکت تيرماه سعی نموديد آنرا عملی سازيد». با اين نگاه است که می توان علت وحدت جناح های حاکم در سرکوب جنبش ۱۸ تير دانشجويان را بهتر درک نمود. تسامح اصلاح طلبان در حمايت از دانشجويان و عقب نشينی بزرگ آنان در زمانی که قراربود در دانشگاه تهران اجتماعی در پشتيبانی از دانشجويان برگزارکنند، سکوت خاتمی و، بدتر ازسکوت، سخنانی که در همدان و يا در روز دانشجو در مورد نداشتن زندانی سياسی و خيانت شمردن تقاضا برای تغيير قانون اساسی مطرح نموده بود؛ همچنين اظهارات رفسنجانی در خصوص کيفيت حل بحران جملگی نشان از همسويی جناح های مختلف حکومت درسرکوب دانشجويان داشت.

اکنون، در نظر گرفتن مجموع اين ويژگی ها، می تواند کمکی باشد در جهت درک ماهيت حرکت ۱۸ تير: نخست آنکه اين حرکت نه «شورش» که يک «جنبش» اجتماعی بود و ديگر آنکه جنبشی تحول گرايانه ونه اصلاح طلبانه بود.

از همين روی شايسته است که ياد ۱۸ تير، به عنوان نقطه عطف جنبش آزاديخواهی دانشجويان و مردم ايران، همواره زنده بماند.

برگرفته از:
http://rozane1.blogspot.com

بازگشت به خانه