بازگشت به خانه  |   فهرست موضوعی مقالات و نام نويسندگان

خرداد 1387 ـ   مه  2008

روشنفکران قبل از انقلاب و روشنفکران پس از آن

محمد جواد غلامرضا کاشی

بارها به خود باليده‌ايم كه روشنفكري پس از انقلاب به جد از روشنفكري دوران پيش از انقلاب عميق‌تر و پربارتر است. يك نشان اين تحول را پايان استيلاي پزشكان و مهندسان بر فضاي روشنفكري و تقويت حضور روشنفكران تحصيل كرده در رشته‌هاي علوم انساني دانسته‌ايم. صد البته كه چنين نيز بوده است. انصافاً حضور فعال تحصيل كردگان در رشته‌هاي جامعه شناسي و فلسفه و علوم سياسي و اقتصاد در مباحث روشنفكرانه پس انقلاب، عمق و گستره مباحث سياسي و اجتماعي را در افق‌هايي متفاوت با گذشته ظاهر كرده است.

روشنفكران پيش از انقلاب كه عمدتا مهندس و پزشك بودند، در ساده كردن مباحث پيچيده بسيار مهارت داشتند. مباحث پيچيده را ساده مي‌كردند و به همين جهت به سادگي به مرحله عمل و اقدام مي‌رسيدند. فكر مي‌كردند كه عرصه اجتماعي و فرهنگي چندان تفاوتي با احداث يك ساختمان و يك پل ندارد. پس از مختصري محاسبه و حساب و كتاب،‌ وارد ميدان عمل مي‌شدند. كافي بود يك كتاب و چند مقاله بخوانند تا در باره عميق ترين مسائل بشري به جمع‌بندي كافي برسند و عزم ميدان عمل كنند.

اما روشنفكران پس از انقلاب‌،‌ كه عموماً در رشته‌هاي علوم انساني تحصيل كرده‌اند. متوجه عمق و گستره مسائل هستند. همه تلاش مي‌كنند در زمينه‌اي متخصص به نظر آيند. هر مساله خاص را به ده‌ها مساله و محور جزئي‌تر تقسيم مي‌كنند و مرتب از جوانب متعدد آن سخن مي‌گويند و ديگران را به تامل بيشتر در باب جوانب نيانديشيده آن دعوت مي كنند. آنها به خلاف روشنفكران پيش از انقلاب، به اين زودي‌ها به وادي عمل نمي‌رسند. اصلاً مسائل را آنقدر پيجيده مي‌يابند كه بحث از مسائل را مهم‌تر از حل مسائل مي‌دانند.

كار بحث و تاملات روشنفكرانه به جايي رسيد كه در فضاي دوم خرداد همه از گفتار درماني سخن مي‌گفتند و بر اين باور بودند كه بحث و گفتگو و انتشار بيانيه خود عمل است و منتهي به درمان دردهاي تاريخي مردم مي‌شود.

روشنفكر ساده انديش پيش از انقلاب، در صحنه انقلابي در كنار مردم حضور داشت. چنين بود كه فضا در باتلاق يك عوام گرايي تام و تمام فرونرفت. البته روشنفكران عوام زده شده بودند، اما به سهم خود قادر بودند كه حركت مردم را نيز در حد و حدودهايي كنترل كنند.

اما روشنفكر عميق پس از انقلاب، كه در جريان دوم خرداد بر صدر نشسته بود، چنان در ضمن بحث و فحص‌هاي صرف روشنفكرانه همه چيز را بي معنا كرد كه اينك با غليان يك عوام گرايي مخرب مواجهيم.

نمي‌خواهم از ساده‌انديشي‌هاي پيش از انقلاب‌ دفاعي كرده باشم، بحث من پيامدهاي ناخواسته دفاع از عقلانيتي است كه در عمل به مرگ عقلانيت انجاميده است. عقلانيتي كه خير را در عمق كاوي‌هاي صرف روشنفكرانه جستجو كرده است،‌ اينك به جامعه‌اي كه گوشي براي شنيدن سخنان سنجيده ندارد چه بايد بكند.

همه ما در دل آرزو مي‌كنيم كه اي كاش مردم متوجه شده باشند كه در عمل گرايي نسنجيده دولت احمدي‌نژاد خيري نهفته نيست. آنگاه دوباره روز از نو روزي از نو،‌ مردم از مباحث پيچيده روشنفكران جستجوي خير و بركت براي حل مشكلات خود مي‌كنند و دوباره با حيرت چشم به قلمبه‌‌گويي‌هاي ما مي‌دوزند.

اما دوستان فكر مي‌كنم كور خوانده باشيم. دولت احمدي نژاد يك فرصت تاريخي به دست آورده است. مردم را هنوز به هزار شيوه مي‌توان مديريت كرد. كافي است در طرح بزرگ اقتصادي‌اش بخش بزرگي از در آمدهاي نفتي را به طور نقدي ميان مردم توزيع كند. مردم چنان به وجد خواهند آمد و از درامدهاي توزيع شده چنان مست خواهند شد كه يكسالي به طول خواهد انجاميد تا بهفمند كه اينطوري مسائل آنها حل نخواهد شد.

پوپوليسم جناب رئيس جمهوري هنوز هم فرصت براي بازتوليد دارد. مردم عاري از هر اهرم كنترل كننده وارد ميدان سياست شده‌اند. اين مردم كه در طوفان عوام زدگي بالا و پائين مي‌روند به همين سادگي‌ها به خانه برنمي‌گردند تا در روزنامه‌ها نقطه نظرات اين و آن روشنفكر باريك انديش را مطالعه كنند. به قول دوستي، نظام سياسي تازه دريافته است كه چگونه در فضايپوپوليسم منحط، از بركت بلاهت منتشر در فضاي عوام زده استفاده كند.

جالب است كه پس از افول دوم خرداد، راديو و تلويزيون و ساير رسانه‌هاي رسمي،‌ كانال‌ها و برنامه‌هاي راديو تلويزيوني متعددي به راه انداخته‌اند تا روشنفكران بنشينند و تا مي‌خواهند بحث كنند تا خدايي نكرده عقده‌اي در دلشان باقي نماند.

شايد اين بار نوبت نسلي از روشنفكران باشد كه در نقطه تعادل ميان روشنفكر عمل‌گرا و ساده‌ انديش پيش از انقلاب، و روشنفكر فيلسوف و ساده انگار سياسي در دوم خرداد بايستد و ‌راهي براي پيوند معقول ميان نظر و عمل بگشايد.

برگرفته از وبلاگ نويسنده:

http://javadkashi.blogspot.com

بازگشت به خانه