سال دوم ـ شماره 461 ـ پنج شنبه 22 اسفند 1387 ـ  12 مارچ 2009

بيا، برادر، مال تو، مثل اينکه رهبری دلش پيش تو است

شهيد مطهري و سکولاريسم

محمد حسن قدردان قراملکى>>>>

در عصر زندگانى شهيد مطهرى، اصطلاح سکولاريسم کاربرد کمترى داشت و زياد معمول نبوده، شايد يکى از علل آن، تحقّق عملى آن در حکومت پهلوى بوده است. با اين وجود، استاد به دليل تتبّع و مطالعات خود در انديشه سياسى و اجتماعى اسلام و غرب، با اين نظريه آشنا بود. اصطلاح سکولاريسم، در موارد محدود، در آثار قلمى و بيانى استاد به معناى جدايى دين از سياست و حکومت به‏کار رفته است. چنانکه بعد از تبيين نظريه «همبستگى دين و سياست» سيد جمال الدين اسد آبادى، مخالف آن را سکولاريسم و «علمانيت» وصف مى‏کند: «کوشش‏هايى بعدها متقابلاً از طرف عمال استعمار در جهت جدايى دين و سياست (سکولاريسم) به عمل آمد که به نام «علمانيت» معروف شد.» ايشان جدايى دين از سياست را به «بيرون کردن دين از صحنه سياست» تعريف کرده و آن را جدايى از اعضاى ذاتى و اصلى خود وصف مى‏کند. «جدايى دين و سياست - به مفهومى که آتاتورک قهرمانِ آن بود که ترکيه را به بدبختى کشانيد و به شکلى که در ايران عمل شد - به معناى بيرون کردن دين از صحنه سياست بود که مساوى است با جدا کردن يکى از عزيزترين اعضاى پيکر اسلام از اسلام.» تعريف فنى‏ترِ سکولاريسم اين است که دين تنها به امور عبادى و معنوى منحصر شده است و يا فاقد احکام اجتماعى و سياسى است يا اينکه احکام اجتماعى دين مانند تشکيل حکومت توسط پيامبر(ص) نه به عنوان امر دينى که به عنوان امر دنيوى و اتفاقى صورت گرفته است، اين رويکرد به دين در چهار سده پيش در ايران آغاز شده بود؛ استاد در آن عصر با نقد اين رويکردمى‏نويسد: «من نمى‏توانم باور کنم يک نفر در يک کشور اسلامى زندگى کند واين اندازه از منطق اسلام بى خبر باشد، ما با اين نغمه که اسلام خوب است اما به شرط اينکه محدود به مساجد و معابد بوده و با اجتماع کارى نداشته باشد، حدود نيم قرن است که آشناييم.» استاد در ادامه جملات فوق، خاستگاه سکولاريسم را «جهان غرب» مى‏خواند. «اين نغمه از ماوراى مرزهاى کشورهاى اسلامى بلند شده و در همه کشورهاى اسلامى تبليغ شده است.»  «علمانيت» واژگان عربى سکولاريسم است که در محاورات عربى معادل سکولاريسم به کار مى‏رود. اين واژه اصطلاح جديدى است که در ادبيات عرب سابقه‏اى ندارد. تلفظ اين واژه، دوگونه - با فتح يا کسر حرف اوّل قرائت شده است، با فتح آن «عَلْمانيت»، از عالَم به معناى دنيا، مشتق شده است که به معناى دنيوى است. با کسر آن «عِلمانيت»، از علم اشتقاق يافته که به معناى علم گرايى در مقابل دين‏گرايى به کار مى‏رود.      (آرشيو)